Ανδρέας Παπανδρέου. Ένα όνομα, μια ιστορία. Για
την ακρίβεια, ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής ιστορίας από τη Μεταπολίτευση
μέχρι σήμερα.Ηγέτης με ευρύτατη λαϊκή αποδοχή, έχαιρε εκτιμήσεως ακόμα και από
τους πολιτικούς του αντιπάλους ή ξένους ηγέτες που «πολεμούσε» πολιτικά, εντός
και εκτός συνόρων.
Ιδρυτής του ΠΑΚ και αργότερα του ΠΑΣΟΚ, του οποίου η ιδρυτική διακήρυξη συμπυκνώνεται στο τρίπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία – Λαϊκή Κυριαρχία – Κοινωνική Απελευθέρωση», διετέλεσε πρωθυπουργός τις περιόδους 1981-1989 και 1993-1996, συμπληρώνοντας ρεκόρ διάρκειας στο αξίωμα για τη μεταπολιτευτική Ελλάδα. Γιος του «Γέρου της Δημοκρατίας» Γεωργίου Παπανδρέου και της Σοφίας Μινέικο, αρνήθηκε να «κληρονομήσει» την Ένωση Κέντρου, κόμμα με το οποίο κυβέρνησε την Ελλάδα προδικτατορικά ο πατέρας του.
Ιστορικά, ως μέγιστες πολιτικές του πράξεις έχουν καταγραφεί η κατάργηση του πολιτικού διαχωρισμού των πολιτών σε εθνικόφρονες και κομμουνιστές, η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, ο εκδημοκρατισμός του συνδικαλιστικού κινήματος και των Ενόπλων Δυνάμεων, η δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας και του ΑΣΕΠ και η συνταγματική αναθεώρηση του 1985-1986 που περιόρισε σημαντικά τις εξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας, η καθιέρωση της ισότητας των δύο φύλων, η ψήφος στα 18, η εισαγωγή του μονοτονικού συστήματος, η άδεια επιστροφής στην Ελλάδα των πολιτικών προσφύγων του Δημοκρατικού Στρατού κ.α.
Γεννημένος στη Χίο το 1919 και μεγαλωμένος στην Αθήνα, δεν σταμάτησε να κρατά δεσμούς με το Καλέντζι Αχαΐας, το χωριό του πατέρα του, που μετέπειτα έγινε η εκλογική του περιφέρεια. Σε ηλικία μόλις 15 ετών, το 1934, δημιούργησε με τρεις συμμαθητές του το μαρξιστικό περιοδικό «Ξεκίνημα», όπου συχνά έγραφε για τις ιδέες του Σοσιαλισμού. Για αυτό και τιμωρήθηκαν με διαγωγή «επίμεμπτο» στο ενδεικτικό τους, μετά από ανακρίσεις που διέταξε το υπουργείο Παιδείας, παρά το γεγονός ότι δύο χρόνια νωρίτερα στην πολιτική ηγεσία του βρισκόταν ο πατέρας του, Γεώργιος Παπανδρέου.
Το 1937 ο Ανδρέας Παπανδρέου εισήλθε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά δύο χρόνια αργότερα, μετά από τη σύλληψή του από τη δικτατορία του Μεταξά, αναχώρησε για τις ΗΠΑ, όπου και ολοκλήρωσε της σπουδές του. Το 1943 έλαβε το διδακτορικό του στα Οικονομικά και τη Φιλοσοφία από το Χάρβαρντ, όπου και δίδαξε στη συνέχεια ως αναπληρωτής καθηγητής.
Ιδρυτής του ΠΑΚ και αργότερα του ΠΑΣΟΚ, του οποίου η ιδρυτική διακήρυξη συμπυκνώνεται στο τρίπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία – Λαϊκή Κυριαρχία – Κοινωνική Απελευθέρωση», διετέλεσε πρωθυπουργός τις περιόδους 1981-1989 και 1993-1996, συμπληρώνοντας ρεκόρ διάρκειας στο αξίωμα για τη μεταπολιτευτική Ελλάδα. Γιος του «Γέρου της Δημοκρατίας» Γεωργίου Παπανδρέου και της Σοφίας Μινέικο, αρνήθηκε να «κληρονομήσει» την Ένωση Κέντρου, κόμμα με το οποίο κυβέρνησε την Ελλάδα προδικτατορικά ο πατέρας του.
Ιστορικά, ως μέγιστες πολιτικές του πράξεις έχουν καταγραφεί η κατάργηση του πολιτικού διαχωρισμού των πολιτών σε εθνικόφρονες και κομμουνιστές, η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, ο εκδημοκρατισμός του συνδικαλιστικού κινήματος και των Ενόπλων Δυνάμεων, η δημιουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας και του ΑΣΕΠ και η συνταγματική αναθεώρηση του 1985-1986 που περιόρισε σημαντικά τις εξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας, η καθιέρωση της ισότητας των δύο φύλων, η ψήφος στα 18, η εισαγωγή του μονοτονικού συστήματος, η άδεια επιστροφής στην Ελλάδα των πολιτικών προσφύγων του Δημοκρατικού Στρατού κ.α.
Γεννημένος στη Χίο το 1919 και μεγαλωμένος στην Αθήνα, δεν σταμάτησε να κρατά δεσμούς με το Καλέντζι Αχαΐας, το χωριό του πατέρα του, που μετέπειτα έγινε η εκλογική του περιφέρεια. Σε ηλικία μόλις 15 ετών, το 1934, δημιούργησε με τρεις συμμαθητές του το μαρξιστικό περιοδικό «Ξεκίνημα», όπου συχνά έγραφε για τις ιδέες του Σοσιαλισμού. Για αυτό και τιμωρήθηκαν με διαγωγή «επίμεμπτο» στο ενδεικτικό τους, μετά από ανακρίσεις που διέταξε το υπουργείο Παιδείας, παρά το γεγονός ότι δύο χρόνια νωρίτερα στην πολιτική ηγεσία του βρισκόταν ο πατέρας του, Γεώργιος Παπανδρέου.
Το 1937 ο Ανδρέας Παπανδρέου εισήλθε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά δύο χρόνια αργότερα, μετά από τη σύλληψή του από τη δικτατορία του Μεταξά, αναχώρησε για τις ΗΠΑ, όπου και ολοκλήρωσε της σπουδές του. Το 1943 έλαβε το διδακτορικό του στα Οικονομικά και τη Φιλοσοφία από το Χάρβαρντ, όπου και δίδαξε στη συνέχεια ως αναπληρωτής καθηγητής.
Το 1947 ήταν πια επίκουρος και στη συνέχεια τακτικός
καθηγητής του πανεπιστημίου της Μινεσότα και του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια, ενώ
στα χρόνια της δικτατορίας στην Ελλάδα, εκείνος εργαζόταν ως καθηγητής
Οικονομικών στα πανεπιστήμια της Στοκχόλμης και του Γιορκ, ενώ παράλληλα ηγείτο
του ΠΑΚ.
Νωρίτερα, το 1961, οπότε και είχε επιστρέψει οικογενειακώς στην
Ελλάδα, ανέλαβε πρόεδρος του νεοσύστατου τότε Κέντρου Προγραμματισμού και
Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ), μετά από πρόταση του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου
Καραμανλή, ενώ εργάστηκε και ως σύμβουλος στην Τράπεζα της Ελλάδος.
Τρία χρόνια
αργότερα, το 1964 εξελέγη βουλευτής για πρώτη φορά με την «Ένωση Κέντρου», ενώ
διετέλεσε υπουργός Προεδρίας και Αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού στην
κυβέρνηση του πατέρα του. Το 1965 κατηγορήθηκε ως εμπνευστής και αρχηγός στην
υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ» και το συνωμοτικό «Σχέδιο Ελικών».
Από το 1961 μέχρι τη χούντα των συνταγματαρχών το 1967, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν σταματούσε να καταγγέλλει το «σύστημα εξουσίας», κάνοντας λόγο για παρακράτος, συνωμοτικές οργανώσεις και τρομοκράτηση της επαρχίας από τη Χωροφυλακή και τα Τάγματα Εθνικής Ασφαλείας. Γρήγορα έγινε ιδιαιτέρως δημοφιλής ως πολιτικός και ήρθε σε σύγκρουση ακόμα και με στενούς συνεργάτες του πατέρα του.
Με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 συλλαμβάνεται και φυλακίζεται, ενώ δεν αφήνεται ελεύθερος παρά τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, και μετά από έντονες διαμαρτυρίες ακαδημαϊκών και διανοουμένων των ΗΠΑ στον τότε Αμερικανό πρόεδρο Λίντον Τζόνσον. Τον Ιανουάριο του 1968 φεύγει από τη χώρα και τότε είναι που ιδρύει το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ) στη Στοκχόλμη της Σουηδίας.
Επιστρέφοντας από εκεί λίγες ημέρες μετά τη Μεταπολίτευση, την αντιμετωπίζει με κάποια δυσπιστία στην αρχή. Λίγο αργότερα, όμως, ανακοινώνει την ίδρυση νέου, σοσιαλιστικού κόμματος, του ΠΑΣΟΚ. Τη «Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη», όπως ονομάστηκε το κείμενο διακήρυξης του νέου φορέα από την ημέρα της ίδρυσής του το 1974, επιμελούνται στενοί συνεργάτες του ως τότε, μεταξύ των οποίων τρία ηγετικά στελέχη του ΠΑΚ, ο Ιωάννης Ζαφειρόπουλος, ο Δαμιανός Βασιλειάδης και ο Μανώλης Παπαθωμόπουλος, αλλά και ο μετέπειτα πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου οδηγεί το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, όπου λαμβάνει 13,58% και εκλέγει 12 βουλευτές, αποτέλεσμα που προκάλεσε απογοήτευση στα στελέχη του. Έναν μήνα αργότερα, όταν από το βήμα της Βουλής ο πρωθυπουργός τότε Κωνσταντίνος Καραμανλής επιλέγει να πει πως «η Ελλάς ανήκει στο δυτικό κόσμο», ο Ανδρέας Παπανδρέου απαντά «προτιμούμε να ανήκουμε στους Έλληνες», «σύνθημα» που διατηρείται μέχρι σήμερα, ελαφρώς μεταποιημένο και γνωστό ως «η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες».
Από το 1961 μέχρι τη χούντα των συνταγματαρχών το 1967, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν σταματούσε να καταγγέλλει το «σύστημα εξουσίας», κάνοντας λόγο για παρακράτος, συνωμοτικές οργανώσεις και τρομοκράτηση της επαρχίας από τη Χωροφυλακή και τα Τάγματα Εθνικής Ασφαλείας. Γρήγορα έγινε ιδιαιτέρως δημοφιλής ως πολιτικός και ήρθε σε σύγκρουση ακόμα και με στενούς συνεργάτες του πατέρα του.
Με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 συλλαμβάνεται και φυλακίζεται, ενώ δεν αφήνεται ελεύθερος παρά τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, και μετά από έντονες διαμαρτυρίες ακαδημαϊκών και διανοουμένων των ΗΠΑ στον τότε Αμερικανό πρόεδρο Λίντον Τζόνσον. Τον Ιανουάριο του 1968 φεύγει από τη χώρα και τότε είναι που ιδρύει το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ) στη Στοκχόλμη της Σουηδίας.
Επιστρέφοντας από εκεί λίγες ημέρες μετά τη Μεταπολίτευση, την αντιμετωπίζει με κάποια δυσπιστία στην αρχή. Λίγο αργότερα, όμως, ανακοινώνει την ίδρυση νέου, σοσιαλιστικού κόμματος, του ΠΑΣΟΚ. Τη «Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη», όπως ονομάστηκε το κείμενο διακήρυξης του νέου φορέα από την ημέρα της ίδρυσής του το 1974, επιμελούνται στενοί συνεργάτες του ως τότε, μεταξύ των οποίων τρία ηγετικά στελέχη του ΠΑΚ, ο Ιωάννης Ζαφειρόπουλος, ο Δαμιανός Βασιλειάδης και ο Μανώλης Παπαθωμόπουλος, αλλά και ο μετέπειτα πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου οδηγεί το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, όπου λαμβάνει 13,58% και εκλέγει 12 βουλευτές, αποτέλεσμα που προκάλεσε απογοήτευση στα στελέχη του. Έναν μήνα αργότερα, όταν από το βήμα της Βουλής ο πρωθυπουργός τότε Κωνσταντίνος Καραμανλής επιλέγει να πει πως «η Ελλάς ανήκει στο δυτικό κόσμο», ο Ανδρέας Παπανδρέου απαντά «προτιμούμε να ανήκουμε στους Έλληνες», «σύνθημα» που διατηρείται μέχρι σήμερα, ελαφρώς μεταποιημένο και γνωστό ως «η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες».
Ο Ανδρέας δεν το βάζει κάτω. Οδηγεί το ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 1977, οπότε
και εκλέγει 93 βουλευτές, φέρνοντας το «νέο κόμμα» στη θέση της αξιωματικής
αντιπολίτευσης με 25,34%. Από εκεί και πέρα, ξεκινά η πορεία προς την «Αλλαγή».
Το σύνθημα που τον καθιέρωσε και τον ανέδειξε πρωθυπουργό το 1981, με το
θεαματικό ποσοστό του 48,1%.
Όσοι την έζησαν, δεν ξεχνούν την πιο
εντυπωσιακή πολιτική συγκέντρωση από τη Μεταπολίτευση μέχρι σήμερα, στην Αθήνα,
λίγο πριν από τις εκλογές του 1981, όταν εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου,
παραληρούσαν στο άκουσμα συνθημάτων όπως «Εδώ και τώρα αλλαγή» και «Η Ελλάδα
στους Έλληνες». Ό,τι και αν
ακολούθησε σε επίπεδο πολιτικών συγκεντρώσεων, ακόμα και στις πιο πολωμένες
στιγμές της ιστορίας του τόπου, έμελε να συγκρίνεται με αυτήν…
